ROZUMNI / Liceum / Klasa I

Cele bloku: ROZUMNI. Rozumienie rzeczywistości przyrodniczej

Obserwujemy i doświadczamy.

Spełniamy wymagania ogólne podstawy programowej przyrody i zajęć technicznych dla szkoły podstawowej oraz biologii, chemii, fizyki i edukacji dla bezpieczeństwa dla gimnazjum i liceum.

Realizując program, można wykorzystać metodę projektu edukacyjnego, również o charakterze badawczym oraz inne metody preferujące uczenie się przez odkrywanie, działanie i przeżywanie (takich jak: praca z Internetem, pogadanka, wykład problemowy, prezentacja multimedialna, demonstracja, obserwacja, pomiar, zajęcia praktyczne, IBSE, dyskusja, burza mózgów, studium przypadku, drzewko decyzyjne, śnieżna kula, i in. stosowane w miarę potrzeb).

Korelacje:

II klasa: chemia, biologia – żywność, produkty biotechnologiczne, analiza składu na opakowaniach, szkodliwe działanie mutagenne 

III klasa: chemia, geografia – człowiek a środowisko, zagrożenia i ochronam.

Klasa I liceum
Wymagania na 1 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. DNA jako nośnik informacji genetycznej.	opisuje budowę chemiczną i strukturę przestrzenną DNA, rozumie, w jaki sposób budowa tego związku wpływa na jego właściwości (zdolność replikacji) i  unkcję (przechowywanie informacji genetycznej)
2. Biosynteza białek.	wyjaśnia istotę biosyntezy białek
3. Podstawy genetyki mendlowskiej.	rozumie zasadę działania kodu genetycznego zna podstawowe pojęcia, tj. gen, allel, dominacja, recesywność, homozygota, heterozygota, genotyp, fenotyp opisuje zależność między genem a cechą zna podstawowe mechanizmy dziedziczenia cech (jednogenowych), rozwiązuje proste zadania z zakresu klasycznej genetyki mendlowskiej dotyczące m.in. dziedziczenia koloru oczu, grup krwi
4. Mutacje i ich przyczyny.	wie, na czym polegają mutacje, potrafi podzielić je na różne rodzaje (np. na mutacje genowe i chromosomowe, spontaniczne i indukowane, korzystne, neutralne i niekorzystne), podając kryterium podziału wymienia przykłady czynników mutagennych, analizuje skutki mutacji
5. Typy dziedziczenia.	przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych z płcią (hemofilia, daltonizm)
6. Choroby genetyczne.	prezentuje postawę zrozumienia, współpracy i życzliwej pomocy wobec osób z niepełnosprawnością wynikającą z chorób genetycznych podaje przykłady chorób genetycznych, np. albinizm, mukowiscydoza, fenyloketonuria, galaktozemia, anemia sierpowata, pląsawica Huntingtona, Zespół Cri du Chat, Zespół Downa, Zespół Turnera, Zespół Klinefeltera

Chemia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. Chemia w kuchni. Składniki naszego pożywienia.	wymienia i charakteryzuje podstawowe substancje chemiczne – składniki żywności (białka, cukry, tłuszcze, sole mineralne, wodę)
2. Żywność – przygotowanie, przechowywanie. Środki konserwujące żywność.	charakteryzuje przyczyny psucia się żywności i metody zapobiegania temu procesowi podaje przykłady i wyjaśnia istotę procesów fizycznych i chemicznych wykorzystywanych w kuchni potrafi zaplanować i wykonywać użyteczne obliczenia chemiczne
3. Zasady prawidłowego odżywiania się.	objaśnia zasady prawidłowego żywienia omawia wpływ witamin i soli mineralnych na zdrowie człowieka
4. Chemia a zdrowie. Substancje o właściwościach leczniczych.	podaje przykłady naturalnych produktów zawierających substancje o właściwościach leczniczych potrafi wyszukać informacje na temat składu i właściwości różnych produktów spożywczych, suplementów diety, leków i kosmetyków
5. Substancje toksyczne dla człowieka.	objaśnia, na czym mogą polegać lecznicze i toksyczne właściwości substancji chemicznych na przykładzie aspiryny, nikotyny i alkoholu etylowego
6. Niebezpieczeństwa związane z nadużywaniem leków oraz substancji o działaniu narkotycznym. Nałogi.	uzasadnia niekorzystny wpływ nadużywania leków na organizm człowieka uzasadnia szkodliwy wpływ na organizm człowieka różnych używek, dopalaczy i narkotyków
7. Chemia a uroda. Kosmetyki.	wyjaśnia, czym są emulsje i podaje przykłady ich wykorzystywania w produkcji żywności i kosmetyków potrafi zaproponować i przeprowadzić eksperymenty umożliwiające wykrywanie wybranych substancji chemicznych w żywności i w kosmetykach
8. Związki organiczne zawierające azot: aminy, związki heterocykliczne zasady purynowe i pirymidynowe oraz najważniejszy z nich – DNA (zagadnienia rozszerzające)	wyjaśnia znaczenie budowy przestrzennej białek na wybranych przykładach. omawia na przykładach współczesne metody badań strukturalnych, np. modelowanie molekularne potrafi opisać właściwości skład chemiczny, oraz właściwości chemiczne DNA potrafi wyizolować DNA w szkolnej pracowni chemicznej

Fizyka

TREŚCI dla klasy I       :	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. Ruch po okręgu.	opisuje ruch jednostajny po okręgu, posługując się pojęciem okresu i częstotliwości
2. Siła dośrodkowa.	opisuje zależności między siłą dośrodkową a masą, prędkością liniową i promieniem oraz wskazuje przykłady sił pełniących funkcję siły dośrodkowej
3. Prawo powszechnego ciążenia.	definiuje prawo powszechnego ciążenia oraz je analizuje wskazuje podobieństwo z prawem Coulomba wyjaśnia wpływ siły grawitacji Słońca na ruch planet i siły grawitacji planet na ruch ich księżyców, wskazuje siłę grawitacji jako przyczynę spadania ciał na powierzchnię Ziemi
4. Prawa Keplera. Prędkości kosmiczne.	podaje prawa Keplera jako prawa rządzące ruchem obiektów astronomicznych stosuje je do obliczeń w prostych zadaniach potrafi podać definicję prędkości kosmicznych oraz wyprowadzić odpowiednie wzory
5. Układ Słoneczny.	wyjaśnia, dlaczego planety widziane z Ziemi przesuwają się na tle gwiazd wyjaśnia przyczynę występowania faz i zaćmień Księżyca opisuje zasadę pomiaru odległości z Ziemi do Księżyca i planet opartą na paralaksie i zasadę pomiaru odległości od najbliższych gwiazd opartą na paralaksie rocznej, posługuje się pojęciem jednostki astronomicznej i roku świetlnego opisuje zasadę określania orientacyjnego wieku Układu Słonecznego opisuje budowę Galaktyki i miejsce Układu Słonecznego w Galaktyce wymienia elementy Układu Słonecznego oraz podaje najważniejsze (najbardziej charakterystyczne) własności planet opisuje Wielki Wybuch jako początek znanego nam Wszechświata zna przybliżony wiek Wszechświata, opisuje rozszerzanie się Wszechświata (ucieczkę galaktyk)

Klasa I liceum

Wymagania na 2 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Biotechnologia tradycyjna i współczesna.	przedstawia znaczenie biotechnologii tradycyjnej w życiu człowieka w supermarkecie potrafi wyszukać produkty uzyskane metodami biotechnologicznymi (np. jogurt, wino, sery, i in.)
2. Inżynieria genetyczna.	wyjaśnia, czym zajmuje się inżynieria genetyczna, oraz podaje przykłady jej zastosowania
3. GMO – korzyści i zagrożenia.	wyjaśnia, co to jest organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) i produkt GMO podaje przykłady produktów otrzymywanych z wykorzystaniem transformowanych mikroorganizmów w medycynie, przemyśle spożywczym, rolnictwie i ochronie środowiska wymienia przykłady stosowania roślin transgenicznych w rolnictwie oraz transgenicznych zwierząt w badaniach laboratoryjnych i w celach przemysłowych ocenia korzyści i zagrożenia dla człowieka wynikające z wprowadzania obcych genów do organizmów
4. Klonowanie ssaków.	opisuje klonowanie ssaków
5. Wykorzystanie badań nad DNA w nauce, kryminalistyce, sądownictwie i diagnostyce medycznej.	podaje przykłady wykorzystania badań nad DNA w nauce, kryminalistyce, sądownictwie i diagnostyce medycznej (po spotkaniu z naukowcem specjalistą)
6. Poradnictwo genetyczne.	wyjaśnia, na czym polega poradnictwo genetyczne oraz wymienia sytuacje, w których warto z niego skorzystać
7. Terapie genowe.	wyjaśnia istotę terapii genowej na podstawie konkretnych przykładów znalezionych w prasie, mediach, Internecie lub po spotkaniu na przykład z lekarzem onkologiem

Chemia

TREŚCI dla klasy I       :	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Chemia a higiena. Mydło i detergenty.	przedstawia, na czym polegają właściwości myjące mydła i detergentów wyjaśnia, jaki wpływ na procesy mycia i prania ma twardość wody analizuje wpływ składników środków czystości (w tym fosforanów V) na środowisko naturalne
2. Chemia wybranych materiałów. Włókna naturalne i sztuczne. Opakowania.	podaje przykłady zastosowania włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych do produkcji tkanin i odzieży, uwzględniając ich właściwości charakteryzuje rodzaje opakowań stosowanych w życiu codziennym, wskazując na ich wady i zalety w aspekcie właściwości fizycznych i chemicznych oraz łatwości utylizacji i recyklingu potrafi zaplanować i przeprowadzić badanie właściwości różnych tworzyw sztucznych
3. Chemia a środowisko. Odpady. Substancje szkodliwe w środowisku.	podaje i stosuje w praktyce zasady bezpiecznego posługiwania się substancjami o właściwościach toksycznych wykorzystywanymi w gospodarstwie domowym przedstawia wybrane problemy zanieczyszczenia środowiska lokalnego związane z zagospodarowaniem odpadów

Fizyka

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Atom. Stany elektronowe.	opisuje budowę atomu oraz własności protonów, neutronów i elektronów wskazuje różnicę między stanem podstawowym a wzbudzonym
2. Promieniowanie.	opisuje promieniowanie ciał, rozróżnia widma ciągłe i liniowe rozrzedzonych gazów jednoatomowych, w tym wodoru interpretuje linie widmowe jako przejścia między poziomami energetycznymi atomów
3. Foton. Efekt fotoelektryczny.	wyjaśnia pojęcie „foton” opisuje jego własności i energię wprowadza pojęcie kwantu tłumaczy zjawisko fotoelektryczne oraz zasadę zachowania energii w przejściach elektronowych

Klasa I liceum
Wymagania na 3 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Ekologia i jej podstawowe pojęcia.	wyjaśnia podstawowe pojęcia ekologiczne, tj. populacja, biocenoza, ekosystem
2. Bioróżnorodność w aspekcie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym oraz przyczyny jej spadku.	opisuje różnorodność biologiczną na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym rozumie, co jest źródłem bioróżnorodności naturalnej i sztucznej na wycieczce potrafi zaplanować i przeprowadzić uproszczone badania bioróżnorodności gatunkowej w wybranych ekosystemach wskazuje przyczyny spadku bioróżnorodności genetycznej, wymierania gatunków, zanikania siedlisk i ekosystemów
3. Gatunki wymarłe i zagrożone wyginięciem.	wymienia przykłady gatunków wymarłych i gatunków zagrożonych wyginięciem umie odnaleźć informacje na ich temat w czerwonych księgach, zinterpretować je i wyciągnąć wnioski po wycieczce do ogrodu zoologicznego rozumie znaczenie ochrony gatunków ginących
4. Współczesne rolnictwo a różnorodność biologiczna.	przedstawia wpływ współczesnego rolnictwa na różnorodność biologiczną, porównuje i wyraża opinię na temat rolnictwa intensywnego i ekologicznego
5. Motywy ochrony przyrody.	przedstawia podstawowe motywy ochrony przyrody (egzystencjalne, ekonomiczne, etyczne i estetyczne)
6. Prawne formy ochrony przyrody w Polsce.	przedstawia prawne formy ochrony przyrody w Polsce oraz podaje przykłady roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową
7. Bierna i czynna ochrona przyrody.	na wycieczce do rezerwatu Mewia Łacha w Ujściu Wisły porównuje efekty ochrony biernej i czynnej podaje przykłady gatunków, które udało się restytuować w środowisku
8. Instytucje, organizacje i międzynarodowa współpraca w ochronie przyrody.	ocenia działalność organizacji pozarządowych, które aktywnie angażują się w ochronę przyrody (np. WWF, OTOP, Greenpeace, itp.) uzasadnia konieczność międzynarodowej współpracy w celu zapobiegania zagrożeniom przyrody, podaje przykłady takiej współpracy (np. CITES, Natura 2000, Agenda 21)

Chemia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Składniki skorupy ziemskiej. Minerały.	podaje przykłady występowania w skorupie ziemskiej surowców mineralnych w postaci pierwiastków i związków chemicznych (w tym: metali, tlenków, soli)
2. Wapień. Skały wapienne, ich właściwości i zastosowania.	przedstawia przykłady wykorzystywania wapienia, marmuru i kredy w gospodarce
3. Odmiany węgla pierwiastkowego. Alotropia.	wyjaśnia zjawisko alotropii na przykładzie węgla i tlenu
4. Właściwości i występowanie tlenku krzemu (IV). Szkło i ceramika.	przedstawia przykłady wykorzystywania SiO2 jako surowca mineralnego w gospodarce
5. Węgiel kamienny, ropa naftowa i gaz ziemny – surowce energetyczne.	podaje podstawowe informacje o powstawaniu i właściwościach paliw kopalnych (ropy naftowej, gazu ziemnego i węgla kamiennego) wyjaśnia podstawowe pojęcia związane z procesami przeróbki ropy naftowej i węgla kamiennego
6. Inne źródła energii – nasza przyszłość.	podaje przykłady alternatywnych źródeł energii i potrafi uzasadnić konieczność ich coraz szerszego wykorzystywania
7. Gleba – składniki, właściwości. Skażenie gleb.	wyjaśnia, na czym polegają procesy powstawania gleby omawia na przykładach wpływ składu i właściwości gleby na rozwój różnych roślin uzasadnia na przykładach potrzebę stosowania nawozów naturalnych i sztucznych potrafi zaplanować i przeprowadzić badanie kwasowości i właściwości sorpcyjnych gleby charakteryzuje problemy gleby i podaje przykłady skutecznych działań na rzecz ochrony gleby przed degradacją

Fizyka

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Energia spoczynkowa, deficyt masy, energia wiązania.	podaje skład jądra atomowego na podstawie liczby masowej i atomowej posługuje się pojęciami: energia spoczynkowa, deficyt masy i energia wiązania oblicza te wielkości w odniesieniu do dowolnego pierwiastka układu okresowego
2. Rozpady promieniotwórcze.	wymienia właściwości promieniowania jądrowego α, β, γ opisuje rozpady alfa, beta, sposób powstawania promieniowania gamma posługuje się pojęciem jądra stabilnego i niestabilnego posługuje się pojęciem czasu połowicznego rozpadu na jego podstawie przewiduje liczbę jąder promieniotwórczych pozostałych po określonym czasie w próbce opisuje reakcje jądrowe z zastosowaniem zasady zachowania liczby nukleonów i zasady zachowania ładunku oraz zasady zachowania energii opisuje sposoby wykrywania promieniowania wyjaśnia wpływ promieniowania jądrowego na materię oraz na organizmy
3. Energetyka jądrowa.	opisuje zasadę działania elektrowni atomowej i reaktora oraz bomby atomowej wskazuje różnicę jakości paliwa jądrowego w obu przypadkach opowiada o problemie ciężkiej wody podaje zagrożenia i korzyści związane z wykorzystaniem energii atomowej
4. Reakcje termojądrowe.	opisuje reakcje termojądrowe

Edukacja dla bezpieczeństwa w liceum

TREŚCI dla klasy I

WYMAGANIA Uczeń:

Zagrożenia ludności w czasie pokoju i podczas wojny.  Regionalne zagrożenia ekologiczne, sposoby ochrony środowiska.  Psychologiczne aspekty sytuacji kryzysowych, sposoby ich rozwiązywania. Znaczenie jednostki w kształtowaniu postaw bezpieczeństwa własnego i grup rówieśniczych.  Wybrane zagadnienia międzynarodowego prawa humanitarnego.  Obrona cywilna i system zarządzania kryzysowego. Bezpieczeństwo narodowe.  Ratownictwo i pierwsza pomoc w nagłych wypadkach

rozróżnia struktury obronne kraju i rozumie ich rolę, posiada świadomość spełniania powinności obronnych przez organy władzy i obywateli, a przede wszystkim powinności własnych wobec osób potrzebujących, jest wyposażony w niezbędne umiejętności konieczne dla postępowania w wypadku wystąpienia zagrożeń, umie udzielić pomocy poszkodowanym w różnych stanach zagrożenia życia i zdrowia przy zachowaniu maksymalnych środków bezpieczeństwa własnego i osób trzecich, potrafi ograniczyć emocje w sytuacjach ekstremalnych, pokierować i stłumić emocje innych, zna zasady postępowania w wypadku wystąpienia pożarów i potrafi je likwidować, wykorzystując podręczny sprzęt gaśniczy; prezentuje postawę pozwalającą na przewidywanie zagrożeń i ich zapobieganie, cechuje się postawami asertywnymi w wypadkach patologii, w szczególności zagrożeń narkomanią i alkoholizmem; potrafi argumentować prezentowane postawy, rozumie potrzeby integracji międzynarodowej, ludzkiej egzystencji we wzajemnym poszanowaniu i przeciwdziałaniu łamania zasad   humanitarnych (ze szczególnym uwzględnieniem terroryzmu na świecie), potrafi przygotować plan akcji ratowniczej, przeprowadzić ją, kierując małymi grupami ludzi, jak również podporządkować się kierującym akcją ratowniczą, umie działać w grupie, pełniąc w niej różne funkcje w zależności od potrzeby i sytuacji, wie, że wspólna egzystencja ludzi uzależniona jest od środowiska naturalnego, w swoim codziennym postępowaniu dba o nie i przeciwdziała łamaniu tej zasady przez innych, postępuje zgodnie z normami prawnymi, stosuje zasady współżycia społecznego, potrafi rozróżnić dobro od zła i wyrazić na ten temat własne opinie, rozpoznaje sygnały alarmowania ludności, zna i stosuje zasady zachowania się i postępowania w wypadku ich ogłoszenia.

Egzamin klasyfikacyjny z bloku ROZUMNI w klasie I liceum obejmuje wyżej wymienione wymagania programowe i umożliwia uzyskanie ocen z biologii, chemii, fizyki i edukacji dla bezpieczeństwa.