ROZUMNI / Gimnazjum / Klasa I

Cele bloku: ROZUMNI. Rozumienie rzeczywistości przyrodniczej

Obserwujemy i doświadczamy.

Spełniamy wymagania ogólne podstawy programowej przyrody dla szkoły podstawowej oraz biologii, chemii, fizyki i edukacji dla bezpieczeństwa dla gimnazjum i liceum.

Realizując program, można wykorzystać metodę projektu edukacyjnego, również o charakterze badawczym oraz inne metody preferujące uczenie się przez odkrywanie, działanie i przeżywanie (takich jak: praca z Internetem, pogadanka, wykład problemowy, prezentacja multimedialna, demonstracja, obserwacja, pomiar, zajęcia praktyczne, IBSE, dyskusja, burza mózgów, studium przypadku, drzewko decyzyjne, śnieżna kula, i in. stosowane w miarę potrzeb).

Korelacje:

II klasa: chemia, biologia – żywność, produkty biotechnologiczne, analiza składu na opakowaniach, szkodliwe działanie mutagenne 

III klasa: chemia, geografia – człowiek a środowisko, zagrożenia i ochrona

Klasa I gimnazjum

Wymagania na 1 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. Biologia jako nauka o życiu, opierająca się na obserwacji i eksperymencie. Biologia jako nauka.	rozumie, czym zajmuje się biologia, na jakich poziomach organizacji żywej materii można ją rozpatrywać (komórkowym, organizmalnym, ponadorganizmalnym), oraz jakie dziedziny wchodzą w jej skład (np. cytologia, mikrobiologia, botanika, zoologia, genetyka, ekologia, fizjologia, anatomia, itp.)
2. Metody badawcze stosowane w biologii – obserwacje i doświadczenia.	planuje, przeprowadza i dokumentuje proste doświadczenia biologiczne – formułuje problem badawczy, stawia hipotezę, określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski przeprowadza doświadczenie wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla
3. Źródła informacji i ich krytyczne wykorzystanie – analiza tekstów, tabeli, schematów, wykresów, rysunków.	wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe
4. Systemy klasyfikacji organizmów.	potrafi wymienić i krótko scharakteryzować pięć królestw świata ożywionego (bakterie, protisty, rośliny, grzyby i zwierzęta) rozumie zasadę posługiwania się prostym kluczem do oznaczania organizmów (np. drzew, roślin zielnych, ptaków)
5. Podstawy systematyki i taksonomii.	uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej (system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo)
6. Czynności życiowe organizmów.	podaje znaczenie czynności życiowych organizmów: odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju
7. Procesy metaboliczne: oddychanie i fotosynteza.	charakteryzuje fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dotyczące przemian energii; wymienia substraty i produkty tych procesów oraz określa warunki ich przebiegu
8. Podstawowe rodzaje odżywiania się i rozmnażania.	wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; rozpoznaje, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny porównuje rozmnażanie płciowe z bezpłciowym
9. Budowa komórki zwierzęcej, roślinnej i bakteryjnej.	rozpoznaje podstawowe elementy budowy komórki (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) oraz przedstawia ich funkcje (np. porównując komórkę do miniaturowej fabryki) porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie.

Chemia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. Świat w oczach chemików. Eksperyment chemiczny i jego opis. Uwaga. Punkty 1–6 realizowane interdyscyplinarnie z biologia, fizyką, geografią.	rozumie zasady prowadzenia badawczych prac eksperymentalnych oraz potrafi dokonywać obserwacji i wyciągać z nich wnioski
2. Zasady pracy w laboratorium.	zna zasady pracy w laboratorium chemicznym i stosując je w praktyce, potrafi bezpiecznie posługiwać się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
3. Wielkości i jednostki.	planuje i poprawnie wykonuje różnego rodzaju badania z użyciem odpowiednich urządzeń pomiarowych, np. pomiar objętości, masy, gęstości poprawnie posługuje się jednostkami
4. Atomowa i cząsteczkowa budowa materii.	wyjaśnia, jak zbudowana jest materia, posługując się pojęciami atomu i cząsteczki
5. Stany skupienia materii. Właściwości i zmiany stanów skupienia.	objaśnia wpływ temperatury na stan skupienia substancji wymienia kilka substancji o różnych stanach skupienia potrafi przeprowadzić zmianę stanu skupienia wybranych ciał
6. Kinetyczna teoria materii.	wyjaśnia za pomocą kinetycznej teorii materii istnienie różnych stanów skupienia materii
7. Zjawisko dyfuzji.	potrafi wyjaśnić, na czym polega zjawisko dyfuzji i podać przykłady jego występowania w przyrodzie
8. Pierwiastki, związki chemiczne, mieszaniny.	wyjaśnia różnice między pierwiastkami i związkami chemicznymi, mieszaniną a związkiem chemicznym
9. Rodzaje mieszanin. Rozdzielanie mieszanin.	wyjaśnia różnice między mieszaniną jednorodną a niejednorodną potrafi zaproponować właściwy sposób rozdzielenia mieszaniny oraz zaplanować i wykonać doświadczenie
10. Nazwy i symbole pierwiastków.	wymienia nazwy kilku pierwiastków, z którymi spotyka się w życiu codziennym oraz posługuje się symbolami poznanych pierwiastków
11. Substancje wokół nas: metale i niemetale.	rozróżnia metale i niemetale na podstawie różnic ich właściwości
12. Właściwości fizyczne i chemiczne substancji.	opisuje własności fizyczne substancji charakteryzuje właściwości kilku metali i ich zastosowanie, np.: Cu, Fe
13. Procesy fizyczne i przemiany chemiczne.	dostrzega różnicę między procesami fizycznymi a przemianami chemicznymi i potrafi podać przykłady takich przemian

Fizyka

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 1 trymestrze:
1. Podstawowe jednostki fizyczne, układ SI.	potrafi przypisać podstawowe jednostki do właściwych wielkości fizycznych oraz dokonać rachunku zamiany jednostek
2. Wzory fizyczne.	na przykładach ogólnych wzorów (nie tylko fizycznych) potrafi wskazać wielkości, od których zależy zjawisko opisane wzorem potrafi zinterpretować wzór oraz zaproponować kształt wykresu sporządzonego na podstawie danego wzoru
3. Wektory i skalary.	zna pojęcie wektora i skalara, ich cechy charakterystyczne potrafi dodawać do siebie wielkości wektorowe
4. Eksperymenty fizyczne, metody przeprowadzania pomiarów oraz opracowywania wyników.	zna zasady pracy w laboratorium fizycznym i, stosując je w praktyce, potrafi bezpiecznie posługiwać się podstawowym sprzętem laboratoryjnym rozumie zasady prowadzenia badawczych prac eksperymentalnych oraz potrafi dokonywać obserwacji i wyciągać z nich wnioski potrafi przeprowadzić podstawową analizę wyników według określonego wzorca (wyznaczenie badanej wielkości, stworzenie wykresu, obliczenie błędów pomiarowych, porównanie wyników z tablicowymi)

Klasa I gimnazjum
Wymagania na 2 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Wirusy. Różnorodność budowy i czynności życiowych organizmów jednokomórkowych.	wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego (np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka)
2. Znaczenie bakterii i protistów w przyrodzie i dla człowieka.	przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka
3. Szczególne cechy grzybów. Porosty jako organizmy symbiotyczne. Znaczenie grzybów i porostów w przyrodzie i dla człowieka.	wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech wskazuje miejsca występowania grzybów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka wyjaśnia, na czym polega związek grzyba z glonem w  organizmie porostu
4. Zwierzęta bezkręgowe (parzydełkowce, płazińce, nicienie, pierścienice, stawonogi, mięczaki) i kręgowe (ryby, płazy, gady, ptaki, ssaki) – przystosowania budowy i czynności życiowych do warunków środowiska.	wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych powyżej, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju; wykazuje zależności między środowiskiem życia a budową morfologiczną i anatomiczną
5. Znaczenie poszczególnych grup zwierząt w przyrodzie i dla człowieka.	przedstawia znaczenie poznanych grup zwierząt w przyrodzie i dla człowieka

Chemia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Współczesny model budowy atomu. Budowa jądra atomowego, podstawowe cząstki elementarne.	przedstawia współczesny model budowy atomu wymienia cząstki elementarne wchodzące w skład atomu (elektron, proton, neutron)
2. Liczba atomowa. Masa atomowa i cząsteczkowa.	na podstawie liczby atomowej i masowej opisuje skład atomu
3. Zasady rozmieszczenia elektronów w atomach. Elektrony walencyjne.	potrafi rozpisać położenie elektronów na powłokach elektronowych atomów o niewielkich masach atomowych
4. Izotopy. Promieniotwórczość.	wyjaśnia, co to są izotopy, i podaje przykłady ich zastosowania definiuje pojęcie masy atomowej charakteryzuje zjawisko promieniotwórczości wymienia korzyści i zagrożenia związane ze zjawiskiem promieniotwórczości
5. Układ okresowy pierwiastków. Budowa atomów a położenie pierwiastków w układzie okresowym.	zna zasady budowy układu okresowego i wskazuje zależności między położeniem pierwiastka w układzie okresowym a rozmieszczeniem elektronów walencyjnych potrafi przewidzieć na podstawie położenia w układzie okresowym właściwości pierwiastka
6. Wiązania chemiczne w ujęciu mikroskopowym: jonowe, atomowe.	rozumie i wyjaśnia różnice między atomami, cząsteczkami i jonami wyjaśnia na przykładach mechanizm powstawania jonów
7. Zależność właściwości związków chemicznych od typu wiązania.	przedstawia różnice między wiązaniem jonowym a kowalencyjnym (atomowym) na wybranych przykładach opisuje powstawanie tych wiązań na wybranych przykładach przedstawia podstawowe właściwości substancji o budowie jonowej i kowalencyjnej
8. Wzory sumaryczne i strukturalne związków chemicznych. ustala wzory sumaryczne prostych związków chemicznych i podaje ich nazwy	ustala wzory sumaryczne prostych związków chemicznych i podaje ich nazwy
9. Wartościowości pierwiastków w związkach chemicznych	korzysta z układu okresowego do odczytywania symboli, liczby atomowej, liczby masowej i wartościowości pierwiastków potrafi obliczać masy cząsteczkowe związków chemicznych

Fizyka

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 2 trymestrze:
1. Zjawisko cienia.	wyjaśnia powstawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prostoliniowego rozchodzenia się światła w ośrodku jednorodnym dostrzega zjawiska optyczne w atmosferze ziemskiej i potrafi je wytłumaczyć
2. Odbicie i ugięcie światła.	posługuje się pojęciami ugięcia i odbicia światła potrafi prześledzić bieg charakterystycznych promieni świetlnych w zwierciadle płaskim, wklęsłym i wypukłym oraz soczewkach skupiających i rozpraszających, a także konstrukcyjnie wyznaczyć miejsce powstania obrazu, w tym celu posługuje się pojęciami ogniska i ogniskowej
3. Soczewki i zwierciadła.	potrafi zapisać równanie soczewki i wyznaczyć na jego podstawie podstawowe odległości i powiększenie układu optycznego śledzi i opisuje bieg promieni świetlnych przy przejściu przez granicę ośrodka opisuje wady wzroku i wskazuje rolę soczewek w ich korygowaniu
4. Podstawowe przyrządy optyczne.	zna budowę i zasadę działania podstawowych przyrządów optycznych

Klasa I gimnazjum
Wymagania na 3 trymestr

Biologia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Przegląd świata roślin (mszaki, paprotniki, rośliny nasienne).	obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych wykazuje zależności między środowiskiem życia, a budową roślin wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych identyfikuje nieznaną roślinę jako przedstawiciela jednej z poznanych grup na podstawie obecności cech charakterystycznych
2. Tkanki roślinne.	wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca)
3. Organy roślin (liść, łodyga, korzeń, kwiat, owoc) oraz ich modyfikacje.	identyfikuje i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje
4. Rozmnażanie się i rozwój roślin.	rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen) planuje i przeprowadza doświadczenie sprawdzające wpływ wybranego czynnika na proces kiełkowania nasion podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie
5. Znaczenie poznanych roślin w przyrodzie i dla człowieka.	przedstawia znaczenie poznanych roślin w przyrodzie i dla człowieka

Chemia

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Prawo zachowania masy. Prawo stałości składu.	wyjaśnia znaczenie prawa zachowania masy i potrafi je stosować wyjaśnia sens prawa stałości składu
2. Reakcje chemiczne i sposoby ich opisu – równania reakcji.	wyjaśnia, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany zapisuje równania reakcji, interpretuje je, wskazuje substraty i produkty, dobiera współczynniki planuje i przeprowadza doświadczalnie przykładowe reakcje różnych typów
3. Ilościowa interpretacja reakcji chemicznych.	wykonuje proste obliczenia związane z zastosowaniem prawa zachowania masy i stałości składu
4. Efekty energetyczne reakcji chemicznych.	wyjaśnia istotę reakcji endoenergetycznych i egzoenergetycznych
5. Powietrze jako mieszanina gazów. Tlen – najważniejszy składnik powietrza.	przedstawia informacje dotyczące składu czystego powietrza potrafi zaplanować i przeprowadzić badanie wybranych właściwości fizycznych i  chemicznych składników powietrza: azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla (IV)
6. Reakcje spalania pierwiastków w tlenie.	wyjaśnia, dlaczego reakcje łączenia się tlenu z pierwiastkami przebiegają gwałtowniej w czystym tlenie niż w powietrzu
7. Tlenki w naszym otoczeniu. Nazwy, wzory, metody otrzymywania, właściwości, znaczenie tlenków.	wymienia i charakteryzuje poznane tlenki (np.: CO2, SO2, MgO, CaO, Al2O3, Fe2O3) podaje przykłady ich zastosowania potrafi zaplanować i wykonać doświadczenia pozwalające otrzymać i zbadać właściwości wybranych tlenków. zapisuje odpowiednie równania reakcji
8. Tlenek węgla (IV).	wskazuje przyczyny wzrostu zawartości CO2 w atmosferze i omawia skutki tego zjawiska
9. Inne składniki powietrza: azot, wodór, gazy szlachetne.	charakteryzuje gazy szlachetne i wymienia przykłady ich zastosowania
10. Obieg tlenu i tlenku węgla (IV) w przyrodzie.	omawia obieg tlenu i tlenku węgla (IV) w przyrodzie
11. Wpływ zanieczyszczenia powietrza na środowisko przyrodnicze i na zdrowie człowieka.	potrafi wytłumaczyć, jak powstaje dziura ozonowa i  wskazuje sposoby zapobiegania jej powiększaniu podaje przykłady substancji szkodliwych występujących w powietrzu przedstawia propozycje działań na rzecz ograniczania zanieczyszczenia powietrza wpływ zanieczyszczenia powietrza na środowisko przyrodnicze i na zdrowie człowieka
12. Kumulacja szkodliwego działania różnych zanieczyszczeń.	kumulacja szkodliwego działania różnych zanieczyszczeń

Fizyka

TREŚCI dla klasy I	WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Uczeń po 3 trymestrze:
1. Ruch, przyspieszenie, prędkość, droga.	potrafi zdefiniować ruch oraz wskazać elementy potrzebne do jego opisu – punkt i układ odniesienia, obserwator zna pojęcia: przyspieszenie, prędkość, prędkość średnia, droga potrafi za ich pomocą opisać ruch ciała w konkretnym przypadku, sporządzić odpowiedni wykres oraz odczytuje prędkość i przebytą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu
2. Siły.	zna pojęcie „siła”, potrafi wskazać jej działanie w praktycznym przypadku posługuje się pojęciami: siła ciężkości oraz siła oporu opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała
3. Zasady dynamiki Newtona.	potrafi sformułować zasady dynamiki Newtona oraz właściwie je zinterpretować potrafi się posługiwać zależnościami między poznanym wielkościami fizycznymi, wynikającymi z zasady dynamiki na podstawie znajomości zasad dynamiki oraz wielkości przyspieszenia, prędkości i drogi potrafi opisać ruch konkretnego układu fizycznego zależnego od działających sił
4. Podstawowe maszyny proste.	potrafi wyjaśnić ideę działania podstawowych maszyn prostych: dźwigni, bloku, kołowrotu oraz uwzględnić ich wpływ na opisywane układy fizyczne

Egzamin klasyfikacyjny z bloku ROZUMNI w klasie I gimnazjum obejmuje wyżej wymienione wymagania programowe i umożliwia uzyskanie ocen z biologii, chemii i fizyki.