UWAGA: TO STRONA ARCHIWALNA! Zawiera dokumenty programowe obowiązujące do roku szkolnego 2016/17 w Akademiach Dobrej Edukacji prowadzonych przez Stowarzyszenie "Dobra Edukacja". Wymagania przedmiotowe dotyczą jeszcze niektórych klas w latach 2017-2022 - zgodnie z opisem na stronie Instytutu Dobrej Edukacji. Wszelkich aktualnych informacji dotyczących Instytutu prosimy szukać na jego aktualnej stronie.

ROZUMNI / Liceum / Wymagania programowe rozszerzone z biologii dla klasy II

Wymagania programowe rozszerzone z biologii

Klasa II liceum
TREŚCI
dla klasy II     
WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE
Uczeń po 4 trymestrze:
1. Źródła informacji i ich krytyczne wykorzystanie – analiza tekstów, tabeli, schematów, wykresów, rysunków.


wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji, w tym technologię informacyjno-komunikacyjną

odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe
2. Metody badawcze stosowane w biologii – obserwacje i doświadczenia.
planuje, przeprowadza i dokumentuje proste doświadczenia biologiczne – stawia problem badawczy, formułuje hipotezę, określa warunki doświadczenia, rozróżnia próbę kontrolną i badawczą, formułuje wnioski
3. Budowa chemiczna organizmów.
przedstawia skład chemiczny organizmów, z podziałem na związki organiczne i nieorganiczne;

przedstawia rodzaje wiązań i oddziaływań chemicznych występujące w cząsteczkach biologicznych i ich rolę
4. Rola i źródła pierwiastków niezbędnych do życia oraz witamin.
wymienia pierwiastki biogenne (C, H, O, N, S, P) i omawia ich znaczenie

wyróżnia makro- i mikroelementy i omawia znaczenie makroelementów i wybranych mikroelementów (Mg, Ca, Fe, Na, K, I)

podaje źródła i wyjaśnia znaczenie witamin dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu;
5. Znaczenie biologiczne wody.
wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów, opierając się na jej właściwościach fizyczno-chemicznych
6. Węglowodany, lipidy, białka – budowa, właściwości i znaczenie.
na podstawie wzorów strukturalnych i półstrukturalnych ustala przynależność danego związku organicznego o znaczeniu biologicznym do określonej grupy związków

przedstawia budowę i podaje właściwości węglowodanów

rozróżnia monosacharydy (triozy, pentozy i heksozy), disacharydy i polisacharydy

przedstawia znaczenie wybranych węglowodanów (glukoza, fruktoza, galaktoza, ryboza, deoksyryboza, sacharoza, laktoza, maltoza, skrobia, glikogen, celuloza) dla organizmów

przedstawia budowę i znaczenie tłuszczów w organizmach

rozróżnia lipidy (fosfolipidy, glikolipidy, woski i steroidy, w tym cholesterol), podaje ich właściwości i omawia znaczenie

opisuje budowę aminokwasów (wzór ogólny, grupy funkcyjne)

przedstawia za pomocą rysunku powstawanie wiązania peptydowego

wyróżnia peptydy (oligopeptydy, polipeptydy), białka proste i białka złożone

przedstawia biologiczną rolę białek;
opisuje strukturę 1-, 2-, 3- i 4-rzędową białek

charakteryzuje wybrane grupy białek (albuminy, globuliny, histony, metaloproteiny)

określa właściwości fizyczne białek, w tym zjawiska: koagulacji i denaturacji
7. Budowa i funkcjonowanie komórki.
           
.
wskazuje poszczególne elementy komórki na schemacie, rysunku lub zdjęciu mikroskopowym

przedstawia podobieństwa i różnice między komórką prokariotyczną a eukariotyczną oraz między komórką roślinną, grzybową i zwierzęcą

opisuje błony komórki, wskazując na związek między budową a funkcją pełnioną przez błony

wyjaśnia przebieg plazmolizy w komórkach roślinnych, odwołując się do zjawiska osmozy

opisuje budowę i  funkcje mitochondriów i chloroplastów, podaje argumenty na rzecz ich endosymbiotycznego pochodzenia

wyjaśnia rolę wakuoli, rybosomów, siateczki śródplazmatycznej (gładkiej i szorstkiej), aparatu Golgiego, lizosomów i peroksysomów w przemianie materii komórki

wymienia przykłady grup organizmów charakteryzujących się obecnością ściany komórkowej oraz omawia związek między jej budową a funkcją

opisuje sposoby poruszania się komórek i wykazuje rolę cytoszkieletu w ruchu komórek i transporcie wewnątrzkomórkowym

wykazuje znaczenie połączeń międzykomórkowych u organizmów wielokomórkowych
8. Zasady klasyfikacji i sposoby identyfikacji organizmów.  

porządkuje hierarchicznie podstawowe rangi taksonomiczne

przedstawia związek między filogenezą organizmów a ich klasyfikacją

rozróżnia (na schemacie) grupy mono-, para- i polifiletyczne

przedstawia na podstawie klasyfikacji określonej grupy organizmów jej uproszczone drzewo filogenetyczne

oznacza organizmy za pomocą klucza

opracowuje własny prosty dychotomiczny klucz do oznaczania określonej grupy organizmów lub obiektów
9. Wirusy.      

omawia podstawowe elementy budowy wirionu i wykazuje, że jest ona ściśle związana z przystosowaniem się do skrajnego pasożytnictwa

wyjaśnia, co to są retrowirusy, i podaje ich przykłady

wymienia najważniejsze choroby wirusowe człowieka (WZW typu A, B i C, AIDS, zakażenie HPV, grypa, odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna, polio, wścieklizna) i określa drogi zakażenia wirusami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wirusowych
10. Bakterie.

opisuje cykl życiowy bakteriofaga (lityczny i lizogeniczny)

przedstawia różnorodność bakterii pod względem kształtu i budowy komórki, zdolności do przemieszczania się, trybu życia i sposobu odżywiania się (fotoautotrofizm, chemoautotrofizm, heterotrofizm)

przedstawia charakterystyczne cechy sinic jako bakterii prowadzących fotosyntezę oksygeniczną (tlenową) oraz zdolnych do asymilacji azotu atmosferycznego

wyjaśnia, w jaki sposób bakterie mogą przekazywać sobie informację genetyczną w procesie koniugacji

przedstawia rolę bakterii w życiu człowieka i w przyrodzie

wymienia najważniejsze choroby bakteryjne człowieka (gruźlica, czerwonka bakteryjna, dur brzuszny, cholera, wąglik, borelioza, tężec), przedstawia drogi zakażenia bakteriami oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób bakteryjnych
11. Protisty.   

przedstawia sposoby poruszania się protistów jednokomórkowych i wskazuje odpowiednie organelle (struktury) lub mechanizmy umożliwiające ruch

przedstawia różnorodność sposobów odżywiania się protistów, wskazując na związek z ich budową i trybem życia

wymienia najważniejsze protisty wywołujące choroby człowieka (malaria, rzęsistkowica, lamblioza, toksoplazmoza, czerwonka pełzakowa), przedstawia drogi zarażenia oraz przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez protisty
12. Glony.
rozróżnia najważniejsze grupy glonów (brunatnice, okrzemki, bruzdnice, krasnorosty, zielenice) na podstawie cech charakterystycznych i przedstawia rolę glonów w ekosystemach wodnych jako producentów materii organicznej
13. Grzyby.    
podaje podstawowe cechy grzybów odróżniające je od innych organizmów

wymienia cechy grzybów, które są przystosowaniem do heterotroficznego trybu życia w środowisku lądowym

wymienia cechy pozwalające na odróżnienie sprzężniowców, workowców i podstawczaków

opisuje cykle życiowe tych grup grzybów

przedstawia związki symbiotyczne, w które wchodzą grzyby (w tym mikoryzę)

określa rolę grzybów w przyrodzie dla człowieka

przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób człowieka wywoływanych przez grzyby
14. Porosty.

przedstawia budowę i tryb życia porostów

określa ich znaczenie jako organizmów wskaźnikowych

dokonuje obserwacji występowania porostów w najbliższej okolicy

dokonuje mikro- i makroskopowych obserwacji wybranych preparatów świeżych i trwałych analizowanych grup organizmów (np. bakterii, protistów, glonów, grzybów, porostów)

Biologia w klasie II liceum – wymagania programowe rozszerzone
TREŚCI
dla klasy II     
WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE
Uczeń po 5 trymestrze:
1. Opanowanie przez rośliny środowiska lądowego.           
porównuje warunki życia roślin w wodzie i na lądzie oraz wskazuje cechy roślin, które umożliwiły im opanowanie środowiska lądowego
2. Przegląd różnorodności roślin lądowych.

wskazuje cechy charakterystyczne mszaków, widłaków, skrzypów, paproci oraz roślin nago- i okrytonasiennych, opisuje zróżnicowanie budowy ich ciała, wskazując poszczególne organy i określając ich funkcje

porównuje przemianę pokoleń (i faz jądrowych) grup roślin wymienionych powyżej, wskazując na stopniową redukcję pokolenia gametofitu w trakcie ewolucji na lądzie

rozpoznaje przedstawicieli rodzimych gatunków iglastych na ilustracjach i w terenie

rozróżnia rośliny jednoliścienne od dwuliściennych, wskazując ich cechy charakterystyczne (cechy liścia i kwiatu, system korzeniowy, budowa anatomiczna korzenia i pędu)

podaje przykłady znaczenia roślin w życiu człowieka (np. rośliny jadalne, trujące, przemysłowe, lecznicze)
3. Budowa i funkcje tkanek i organów roślinnych.   
przedstawia charakterystyczne cechy budowy tkanek roślinnych (twórczej, okrywającej, miękiszowej, wzmacniającej, przewodzącej), identyfikuje je na rysunku (schemacie, preparacie mikroskopowym, fotografii itp.), określając związek ich budowy z pełnioną funkcją

analizuje budowę morfologiczną rośliny okrytonasiennej, rozróżniając poszczególne organy i określając ich funkcje

analizuje budowę anatomiczną organów roślinnych: pierwotną i wtórną budowę korzenia i łodygi rośliny dwuliściennej, pierwotną budowę łodygi rośliny jednoliściennej, budowę liścia, określając związek ich budowy z pełnioną funkcją

opisuje modyfikacje organów roślin (korzeni, liści, łodygi) jako adaptacje do bytowania w określonych warunkach środowiska

wyróżnia formy ekologiczne roślin w zależności od dostępności wody i światła w środowisku
4. Odżywianie się roślin.       

wskazuje główne makro- i mikroelementy (C, H, O, N, S, P, K, Mg) oraz określa źródła, z których rośliny je czerpią

określa sposób pobierania wody i soli mineralnych oraz mechanizmy transportu wody (potencjał wody, transpiracja, siła ssąca liści, kohezja, adhezja, parcie korzeniowe)

przedstawia warunki wymiany gazowej u roślin, wskazując odpowiednie adaptacje w ich budowie anatomicznej

wskazuje drogi, jakimi do liści docierają substraty fotosyntezy i jakimi produkty fotosyntezy rozchodzą się w roślinie
5. Rozmnażanie się roślin.    
podaje podstawowe cechy zalążka i nasienia oraz wykazuje ich znaczenie adaptacyjne do życia na lądzie

opisuje budowę kwiatu okrytonasiennych,
przedstawia jej różnorodność i wykazuje, że jest ona związana ze sposobami zapylania

przedstawia powstawanie gametofitów męskiego i żeńskiego, zapłodnienie komórki jajowej oraz rozwój i kiełkowanie nasienia u rośliny nago- i okrytonasiennej; porównuje je ze sobą oraz z roślinami zarodnikowymi

opisuje podstawowe sposoby rozsiewania się nasion (z udziałem wiatru, wody i zwierząt), wskazując odpowiednie adaptacje w budowie owocu

klasyfikuje owoce do podanych rodzajów
opisuje sposoby rozmnażania wegetatywnego, podając przykłady
6. Rośliny – reakcja na bodźce.       
przedstawia podstawowe sposoby reakcji roślin na bodźce (ruchy tropiczne i nastyczne)

podaje ich przykłady (fototropizm, geotropizm, sejsmonastia, nyktynastia)
przedstawia rolę hormonów roślinnych w funkcjonowaniu rośliny, w tym w reakcjach tropicznych

wyjaśnia zjawisko fotoperiodyzmu, przewiduje konsekwencje zmiany rytmu oświetlenia u roślin uprawnych

planuje i przeprowadza doświadczenie pokazujące wybraną reakcję tropiczną roślin

dokonuje obserwacji mikro- i makroskopowych preparatów świeżych i trwałych wybranych roślin, ich organów i tkanek

Biologia w klasie II liceum – wymagania programowe rozszerzone
TREŚCI
dla klasy II
WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE
Uczeń po 6 trymestrze:
1. Zwierzęta bezkręgowe.     

przedstawia budowę i tryb życia gąbek

wymienia cechy pozwalające na rozróżnienie parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów, mięczaków i szkarłupni

przedstawia budowę, czynności życiowe i tryb życia parzydełkowców, określa ich rolę w przyrodzie

porównuje cechy płazińców wolno żyjących i pasożytniczych w powiązaniu z ich trybem życia

na podstawie schematów opisuje przykładowe cykle rozwojowe pasożytniczych płazińców (tasiemiec nieuzbrojony, tasiemiec uzbrojony, bruzdogłowiec szeroki, motylica wątrobowa) oraz nicieni (glista ludzka, włosień kręty)

wymienia żywicieli pośrednich i ostatecznych oraz wskazuje sposoby ich zarażenia wyżej wymienionymi pasożytami

wymienia najczęściej występujące płazińce i nicienie pasożytnicze, których żywicielem może być człowiek, podaje sposoby zapobiegania szerzeniu się ich inwazji
rozróżnia wieloszczety, skąposzczety i pijawki, wykazując w ich budowie przystosowania do środowiska życia i sposobu odżywiania się

przedstawia znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka

wymienia wspólne cechy stawonogów, podkreślając te, które zadecydowały o sukcesie ewolucyjnym tej grupy zwierząt
rozróżnia skorupiaki, pajęczaki, wije i owady oraz porównuje środowiska życia, budowę i  czynności życiowe tych grup

porównuje przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów

charakteryzuje struktury socjalne u owadów społecznych

przedstawia znaczenie stawonogów w przyrodzie i w życiu człowieka

porównuje budowę i czynności życiowe ślimaków, małżów i głowonogów, rozpoznaje typowych przedstawicieli tych grup na ilustracjach i w terenie

przedstawia znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka

wymienia charakterystyczne cechy strunowców na przykładzie lancetnika
2. Zwierzęta kręgowe.

wymienia cechy charakterystyczne ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków w powiązaniu ze środowiskiem i trybem życia

opisuje przebieg czynności życiowych, w tym rozmnażanie się i rozwój grup wymienionych powyżej

dokonuje przeglądu wymienionych grup kręgowców, z uwzględnieniem gatunków pospolitych i podlegających ochronie w Polsce

na podstawie charakterystycznych cech zalicza kręgowce do odpowiednich gromad, a ssaki odpowiednio do stekowców, torbaczy lub łożyskowców

przedstawia znaczenie kręgowców w przyrodzie i w życiu człowieka
3. Porównanie struktur zwierząt odpowiedzialnych za realizację różnych czynności życiowych.
przedstawia zależność między trybem życia zwierzęcia (wolno żyjący lub osiadły) a  budową ciała, w tym symetrią

opisuje różne rodzaje powłok ciała zwierząt

analizuje rolę i współdziałanie układu mięśniowego i różnych typów szkieletu (wewnętrznego, zewnętrznego, hydraulicznego) podczas ruchu zwierząt

wymienia rodzaje zmysłów występujące u zwierząt, wymienia odbierane bodźce,
określa odbierające je receptory i przedstawia ich funkcje

odróżnia oczy proste od złożonych
wykazuje związek między rozwojem układu nerwowego a złożonością budowy zwierzęcia; przedstawia etapy ewolucji ośrodkowego układu nerwowego u kręgowców

podaje przykłady regulacji hormonalnej u zwierząt na przykładzie przeobrażenia u owadów

podaje różnice między układami pokarmowymi zwierząt w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu

opisuje rolę organizmów symbiotycznych w przewodach pokarmowych zwierząt (na przykładzie przeżuwaczy i człowieka)

wyjaśnia rolę płynów ciała krążących w ciele zwierzęcia

wykazuje związek między budową układu krwionośnego a jego funkcją u poznanych grup zwierząt

wykazuje znaczenie barwników oddechowych i podaje ich przykłady u różnych zwierząt

na przykładzie poznanych zwierząt określa sposoby wymiany gazowej i wymienia służące jej narządy (układy)

wyjaśnia istotę procesu wydalania oraz wskazuje substancje, które są wydalane z organizmów różnych zwierząt, w powiązaniu ze środowiskiem ich życia

podaje przykłady różnych typów narządów wydalniczych zwierząt

wymienia typy rozmnażania bezpłciowego i podaje grupy zwierząt, u których może ono zachodzić

podaje różnicę między zapłodnieniem zewnętrznym a wewnętrznym, rozróżnia jajorodność, jajożyworodność i żyworodność i wymienia grupy, u których takie typy rozmnażania występują

przedstawia podstawowe etapy rozwoju zarodka, wymienia listki zarodkowe i struktury z nich powstające

porównuje zwierzęta pierwo- i wtórouste pod kątem cech rozwoju

rozróżnia rozwój prosty (bezpośredni) od złożonego (pośredniego), podając odpowiednie przykłady

przedstawia rolę błon płodowych w rozwoju zarodka kręgowców lądowych

dokonuje obserwacji mikro- i makroskopowych preparatów świeżych i trwałych wybranych zwierząt, ich narządów i tkanek (na przykład przeprowadzając sekcję ryby).